Ο ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ- Ο ΟΥΜΠΕΡΤΟ ΕΚΟ και το «ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑ της ΣΥΜΜΕΤΡΙΑΣ»

Περί κρυπτογράφησης δοκίμιον

 του Στρατή Γιαννίκου

_Ὅλα μένουν. Ἐγώ φεύγω. Ἐσεῖς νά δοῦμε τώρα. Με τους παραπάνω στίχους κλείνει το  «Ἡμερολόγιο ἑνός ἀθέατου Ἀπριλίου» ο Οδυσσέας Ελύτης. Από  το 1984, (ημερομηνία έκδοσης), αυτό το «Ἐσεῖς νά δοῦμε τώρα» μού ηχούσε σαν πρόκληση. Σε μελέτη¹ μου, το   1996,    ισχυριζόμουν ότι ο Ελύτης στο «ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ» διατύπωνε το «Πιστεύω» του, ότι το « ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ» ήταν η «Ποιητική του Διαθήκη» κωδικοποιημένη.

Η ποιητική σύνθεση αποτελείται από  49 (7Χ7)  ποιήματα στο δε ΜΕΣΟΝ αυτής, το εικοστό πέμπτο (5Χ5) ποίημα, το ΑΛΦΑΒΗΤΑΡΙΟ, πιστεύω ότι περιέχει – κρύβει τον κώδικα. Υπέθεσα ότι το κλειδί έχει σχέση με τα ζευγάρια γραμμάτων που το άθροισμά  τους  δίνει τον αριθμό 25.

 Έτσι αν Α=1,Β=2, Γ=3, Δ=4 ……Φ=21,  Χ =22, Ψ=23, Ω=24, τότε θα έχουμε :

Α+Ω = 1+24=25,

Β+Ψ =2+23=25,

Γ+Χ =3 +22=25   κοκ.

Οπότε  ο  Αρχάγγελος της Αστυπάλαιας συσχετιζόταν με τον Ωριγένη, η Βρησιίδα με τα Ψαρά, τα Γαυγάμηλα με τις Χοηφόρους κοκ.

Το 1996 παρέθεσα και   συσχέτισα 4 από τα 12 ζευγάρια, σήμερα νομίζω ότι μπορώ να ισχυρισθώ πως όλα τα ζεύγη σχετίζονται μεταξύ τους και μάλιστα οδηγούν σε μία μόνο λέξη σύμβολο. Ο χώρος δεν επαρκεί για ανάπτυξη του συλλογισμού, θέλω όμως να παραθέσω μερικά στοιχεία που πιστεύω ότι επηρέασαν τον ποιητή στην απόφασή του να δώσει τη μορφή κώδικα στο    ΑΛΦΑΒΗΤΑΡΙΟ.

Η ΠΡΟΑΝΑΓΓΕΛΙΑ

Ο Ελύτης προαναγγέλει την κωδικοποίηση δύο χρόνια πριν την έκδοση του «ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟΥ». Το μαρτυρούν  οι τελευταίοι στίχοι της συλλογής « ΤΡΙΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΣΕ ΣΗΜΑΙΑ ΕΥΚΑΙΡΙΑΣ»  (1982)  :

"… εἶναι πού πλέον δε νογάει κανένας
τί πάει νά πεῖ  ἀντανάκλαση μεσημεριοῦ
πῶς κι ἀπό ποῦ  ἀκουμπάει τ'  ὠμέγα στο  ἄλφα
ποιός  ἐντέλει ἀποσυνδέει τον Χρόνο"

«DE RERUM NATURA»  :  ΙΣΙΔΩΡΟΣ της  ΣΕΒΙΛΛΗΣ – ΛΟΥΚΡΗΤΙΟΣ

Στο «ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ»  υπάρχει ο στίχος : «Ὕστερα φάνηκε τό φορτηγό μέ τά χρειώδη τῆς Μονῆς κι ὁ πάτερ/ Ἱσίδωρος κρατώντας τό πιατέλο μέ τά κόλλυβα».  Αν ισχύει η υπόθεση περί κρυπτογράφησης, τότε ο πάτερ Ισίδωρος, δεν μπορεί να είναι άλλος από τον  επίσκοπο Ισίδωρο της Σεβίλλης. Το  «DE RERUM NATURA» του Ισίδωρου αποτελείται από 49 κεφάλαια, όσα και τα ποιήματα του «ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟΥ». Στο  Κεφάλαιο Ε ΄ του   «DE RERUM NATURA» ο Ισίδωρος  χρησιμοποιεί τον ίδιο  κώδικα  με τον Ελύτη: πρώτος –τελευταίος, δεύτερος – προτελευταίος (Januarius cum Decembri, Februarius cum Novembri …)  πράγμα ολοφάνερο , ακόμη και σ’ όσους δεν γνωρίζουν λατινικά:

De Concordia mensium.

Januarius cum Decembri in horarum mensura concordat. Februarius cum Novembri spatium aequale consumit. Martius consentit Octobri. Aprilis aequat Septembrem. Maius respondet Augusto. Junius compar est Julio.

Εδώ βρίσκεται πιθανόν και η λύση του κώδικα. Είναι στο πέμπτο κατά σειρά ζεύγος γραμμάτων που ο Ελύτης κάνει την «ανορθογραφία» του και στη θέση του Υ βάζει το Ι (Ίβυκος).  Δεν  είναι ότι σύμφωνα με το μύθο οι γερανοί του Ίβυκου μαρτυρούν τους δολοφόνους του ποιητή, ότι ο ποιητής μιλάει και αποκαλύπτει και μετά θάνατον, δεν είναι  ότι οι γερανοί είναι τα μόνα πουλιά που οι σχηματισμοί τους καταγράφουν γράμματα στον ουρανό. Το Υ , «Τό πιό ἑλληνικό γράμμα. Μιά ὑδρία» ² ΥΠΑΡΧΕΙ στην καρδιά του «ἐρωτομανέστατου» ³ Ίβυκου. Με  το Ι του Ίβυκου σχηματίζεται το ζεύγος Ε+Ι = ΕΙ = ΕΙΜΑΙ = ΥΠΑΡΧΩ^{. 4}

Κλείνοντας ο ποιητής το ΑΛΦΑΒΗΤΑΡΙΟ με τη λέξη «λογοπαίγνιο» δείχνει ότι ψεύδεται ( σχετικά με την ιστορία και το θάνατο) κι αυτό για να αποδείξει την αλήθεια .  Ποια είναι η αλήθεια η οποία κρύβεται; Την αλήθεια για τον θάνατο μπορούμε να τη βρούμε  και πάλι στο «DE RERUM NATURA», όχι αυτή τη φορά του  Ισίδωρου της Σεβίλλης, μα του Ρωμαίου ποιητή Λουκρήτιου, ο οποίος γράφει το δικό του «DE RERUM NATURA» για να απαλλάξει τους ανθρώπους από την προκατάληψη και το φόβο του θανάτου. Μεταξύ των επιχειρημάτων του ποιήματος ο Λουκρήτιος χρησιμοποιεί το «ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑ της ΣΥΜΜΕΤΡΙΑΣ» ενάντια στο φόβο του θανάτου, λέγοντας ότι οι άνθρωποι που φοβούνται την προοπτική της αιώνιας μετά το θάνατο ανυπαρξίας, πρέπει παρόμοια να σκεφτούν για την αιωνιότητα της πριν από τη γέννησή τους  ανυπαρξίας , την οποία πιθανόν δεν φοβούνται.

Μήπως στο «ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑ της ΣΥΜΜΕΤΡΙΑΣ» δεν μας οδηγούν και οι συμφωνίες – συγχορδίες – ομόνοιες των  μηνών του Ισίδωρου της Σεβίλλης , αλλά και τα είδωλα – αντικατοπτρισμοί των γραμμάτων (Α-Ω,  Β-Ψ…) του Ελύτη;

Στο «ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑ της ΣΥΜΜΕΤΡΙΑΣ», του ΜΕΣΟΥ,  μάς οδηγεί και η επισήμανσή μας  για τις επιρροές που δέχθηκε ο Ελύτης από τον Δάντη ⁵και συγκεκριμένα για το γεγονός ότι ο Δάντης ξεκινά τη «Θεία Κωμωδία» με το στίχο : Στα μισά <στο μέσον> του δρόμου της ζωής μας (Nel mezzo del cammin di nostra vita) .

O ΟΥΜΠΕΡΤΟ ΕΚΟ , Ο ΕΠΙΜΕΝΙΔΗΣ και τα ΛΟΓΟΠΑΙΓΝΙΑ

Ένα  αξιοσημείωτο στοιχείο που πρέπει να επισημάνουμε είναι και η τυχόν επίδραση ,που μπορεί να είχε το  μυθιστόρημα «ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΤΟΥ ΡΟΔΟΥ» που εξέδωσε ο Ουμπέρτο Έκο  το 1980, στο να οδηγηθεί ο Ελύτης στην κρυπτογράφηση του «ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟΥ». Έχουμε τόσες συμπτώσεις που κάθε άλλο μπορεί  να είναι τυχαίες: Στο «  ΟΝΟΜΑ ΤΟΥ ΡΟΔΟΥ» συναντάμε τον  Ισίδωρο της Σεβίλλης^, όχι μόνο μία φορά, αλλά σε κάποιο σημείο κοντά  με τον    μέγα παραμυθά Λουκιανό,  συναντάμε μύθους,   ψεύδη ,  αποκρυπτογραφήσεις, τη σημασία των ειδώλων και τη δύναμη των κατόπτρων στην αποκρυπτογράφηση (σε αντιστοιχία με τον κώδικα Α-Ω, Β-Ψ … του Ελύτη). Εκεί βρίσκουμε τον Super Thronos  των 24 γραμμάτων και τον Ευαγγελιστή Ιωάννη (καθόλου περίεργο που ο Ελύτης μετέφερε στην νεοελληνική την  «ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ»), βρίσκουμε επίσης «μορφές ενός ανάστροφου κόσμου»,  «λογοπαίγνια και   αινίγματα  που φαίνονται συλλήψεις των ποιητών», «λογοπαίγνια ως όργανα αποκάλυψης της αλήθειας», «λογοπαίγνια για την αλήθεια και τον θάνατο», μυστικά και απόκρυφα αλφάβητα και τέλος την αποκρυπτογράφηση του λαβύρινθου.

Ο Ελύτης στο «ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ» περιγράφει ένα όραμα, ένα όνειρο, ένα ενύπνιο, δηλαδή μια ψεύτικη κατάσταση. Μήπως μας οδηγεί στον Επιμενίδειο Ύπνο; Μήπως ακολουθεί τα χνάρια του σοφού και προφήτη Επιμενίδη από   τη Φαιστό (κατά τον Πλούταρχο)  και του παράδοξου που διατυπώθηκε  με βάση το  στίχο  του : Κρῆτες ἀεὶ ψεῦσται (οι Κρήτες είναι πάντα ψεύτες). Το παράδοξο- λογοπαίγνιο  έχει να κάνει με το ότι αφού  ο Επιμενίδης λέει ότι όλοι οι Κρήτες είναι ψεύτες και ο  Επιμενίδης είναι Κρητικός, άρα ο Επιμενίδης λέει ψέματα , άρα οι Κρήτες λένε την αλήθεια,  άρα και ο Επιμενίδης λέει την αλήθεια, άρα οι Κρήτες είναι ψεύτες κοκ.

 Η παραπάνω υπόθεση μπορεί να γίνει βεβαιότητα και από το γεγονός ότι η σχέση του ζεύγους Δ- Φ (δούλος Κριναγόρα - Φαιστός) που είναι σχέση καταγωγής – γέννησης (Κριναγόρας από τη Λέσβο – Φαιστός στην  Κρήτη)  ενισχύεται από το λογοπαίγνιο (παράδοξο) του Επιμενίδη και τα λογοπαίγνια που χρησιμοποιεί στα ποιήματά του ο Κριναγόρας και αναφέρονται στον Νικία ( του ΑΛΦΑΒΗΤΑΡΙΟΥ;) ,στην Πρώτη και στη Σελήνη.⁶

Όπως δηλώνεται στο «ΟΝΟΜΑ ΤΟΥ ΡΟΔΟΥ»… «όλα τα όνειρα και τα οράματα διαβάζονται αλληγορικά» ή «… είναι μυστηριώδη μηνύματα, όπου μορφωμένοι άνθρωποι μπορούν να διαβάσουν ευκρινείς προφητείες». Ο Ελύτης ψεύδεται χρησιμοποιώντας λογοπαίγνια,. Όμως κατά τον Έκο «το χλωμό φως της θείας γνώσης είναι δυνατόν να φανεί στα μάτια ενός οξύνοος αναγνώστη , ακόμη και στα ψευδόμενα βιβλία». Ο Ελύτης αγωνιά κι επιζητεί επίμονα να αποκαλυφθεί , γι αυτό και η κραυγή –παράκληση κι όχι πρόκληση, του τελευταίου στίχου:  

                                                                                -  Ἐσεῖς νά δοῦμε τώρα.

ΣΤΡΑΤΗΣ  ΓΙΑΝΝΙΚΟΣ

1. «Ἡμερολόγιο ἑνός ἀθέατου Ἀπριλίου» περ. ΑΙΓΑΙΟΠΕΛΑΓΙΤΙΚΑ τ. 50 Ιούν.1996 2.«ΜΙΚΡΟΣ ΝΑΥΤΙΛΟΣ» (ΚΑΙ ΜΕ ΦΩΣ ΚΑΙ ΜΕ ΘΑΝΑΤΟΝ) 3 «ΑΝΟΙΧΤΑ ΧΑΡΤΙΑ» σελ.77 Ίκαρος Β΄ΕΚΔ. 1982.  4. Πλούταρχος  «Το Εν Δελφοίς ΕΙ»  5. «Ἡμερολόγιο ἑνός ἀθέατου Ἀπριλίου» περ. ΑΙΓΑΙΟΠΕΛΑΓΙΤΙΚΑ τ. 50  σημ 5.  6.«Ἡμερολόγιο ἑνός ἀθέατου Ἀπριλίου»  περ. ΑΙΓΑΙΟΠΕΛΑΓΙΤΙΚΑ τ. 50, σημειώσεις 25 και 26